Τα τονικά σημάδια στα νέα ελληνικά. Πότε βάζουμε τόνο, διαλυτικά και απόστροφο;

Τα τονικά και διακριτικά σημάδια που χρησιμοποιούνται από την καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος τονισμού, το 1982, είναι ο τόνος ( ΄ ), τα διαλυτικά ( ·· ) και η απόστροφος ( ' ).

Κάθε λέξη που αποτελείται από δύο ή περισσότερες συλλαβές και γράφεται με πεζά γράμματα παίρνει στο φωνήεν της συλλαβής που τονίζεται έναν τόνο, π.χ. τονίζω.

Οι λέξεις που γράφονται εξ ολοκλήρου με κεφαλαία κανονικά δεν τονίζονται, π.χ. ΛΕΞΗ.

Οι λέξεις που γράφονται με αρχικό κεφαλαίο και τονίζονται στην αρχική συλλαβή παίρνουν τον τόνο στα αριστερά του αρχικού φωνήεντος, π.χ. Όμηρος.

Όταν τονίζεται συλλαβή που περιλαμβάνει δίψηφο φωνήεν, παίρνει τόνο το δεύτερο στη σειρά γράμμα. Το ίδιο ισχύει και για τις ακολουθίες αυ και ευ, π.χ. παίζω, ναύτης. Στις διφθόγγους παίρνει τόνο το τονιζόμενο φωνήεν, π.χ. γάιδαρος.

Τόνος επίσης χρησιμοποιείται δίπλα σε αριθμούς για να υποδηλώσει τα λεπτά της ώρας, π.χ. 17.30΄,καθώς επίσης δίπλα σε ορισμένα γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου που δηλώνουν αριθμούς, π.χ. Ε΄ (5), κα΄ (21), λη΄ (38).

Οι κανόνες του τονικού συστήματος (μονοτονικού) που ισχύουν στην ελληνική εκπαίδευση και διοίκηση από το 1982 είναι οι εξής:

1) Τόνο παίρνει κάθε λέξη που έχει δύο ή περισσότερες συλλαβές. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση που η λέξη παρουσιάζεται ως μονοσύλλαβη ύστερα από έκθλιψη ή αποκοπή, όχι όμως όταν έχει χάσει το τονισμένο φωνήεν από αφαίρεση, π.χ. ούτ' αυτός, κόψ' τον, αλλά θα 'θελε, μου 'πε.

2)   Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν παίρνουν τόνο. Εξαιρούνται και παίρνουν τόνο:

α)   Ο διαζευκτικός σύνδεσμος ή, π.χ. ή αυτός ή εσύ.

β)   Τα ερωτηματικά πού και πώς, π.χ. Πού θα πας; Με ρώτησε πώς τα περνάω. Τόνο επίσης παίρνουν το πού και το πώς σε περιπτώσεις όπως οι παρακάτω: Πού να σου τα λέω. Από πού κι ως  πού. Πού και πού. Αραιά και πού. –Τους έστειλες το γράμμα; –Πώς! Πώς βαριέμαι! Κοιτάζω πώς και πώς να τα βολέψω.

γ)   Οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τις, τα), όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές, π.χ. Η μητέρα μού είπε (=η μητέρα είπε σε μένα), ενώ Η μητέρα μου είπε (=η δική μου μητέρα είπε).

δ)   Οι μονοσύλλαβες λέξεις, όταν συμπροφέρονται με τους ρηματικούς τύπους μπω, βγω, βρω, 'ρθω σε όλα τα πρόσωπα και τους αριθμούς και προφέρονται εμφατικά, π.χ. θά 'ρθω (προφέρουμε δυνατότερα το θά), θά 'ρθεις, αλλά θα 'ρθεις (προφέρουμε δυνατότερα το 'ρθεις).

3) Όπου ακούγεται δεύτερος τόνος, σημειώνεται, π.χ. πήγαινέ τους.

Τα διαλυτικά ( ·· ) χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν ότι δύο γράμματα που δηλώνουν φωνήεντα δια- βάζονται ως δύο φθόγγοι και όχι ως ένας. Σημειώνoνται κανονικά πάνω από το ι και το υ, π.χ. παϊδάκι, Μαΐου. Όταν τονίζεται το προηγούμενο φωνήεν, δε σημειώνουμε διαλυτικά, π.χ. νεράιδα.

Η απόστροφος ( ' ) χρησιμοποιείται για να δηλώσει ότι ένα φωνήεν έχει παραλειφθεί στη γραφή λόγω της προφοράς, π.χ. πάρ' αυτά, το 'δεσα.

Ένα άλλο σημάδι που χρησιμοποιείται στη γραφή είναι:

Η υποδιαστολή ( , ). Σημειώνεται στην αναφορική ό,τι για να την ξεχωρίσει από τον ειδικό σύνδεσμο ότι, π.χ. Θα κάνει ό,τι θέλει (=οτιδήποτε θέλει). Σημειώνεται επίσης και στους δεκαδικούς αριθμούς, για να ξεχωρίσει τις ακέραιες μονάδες από τις δεκαδικές, π.χ. 12,543.

Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.